Schijnzelfstandigheid: 8 praktijkvoorbeelden van schijnzelfstandigheid in de installatietechniek

In de installatietechniek wordt regelmatig gebruikgemaakt van zzp’ers voor specifieke projecten en tijdelijke opdrachten. Dit brengt flexibiliteit met zich mee, maar ook het risico van schijnzelfstandigheid. Met de afschaffing van het handhavingsmoratorium vanaf 1 januari 2025 is het essentieel om te begrijpen wat schijnzelfstandigheid inhoudt en hoe je deze kunt voorkomen.

Wat is schijnzelfstandigheid?

Schijnzelfstandigheid ontstaat wanneer een zzp’er als zelfstandige wordt ingehuurd, maar in de praktijk werkt onder omstandigheden die meer lijken op loondienst. Dit kan het geval zijn wanneer een zzp’er dezelfde werkzaamheden uitvoert als werknemers in loondienst, onder directe aansturing werkt, of langdurig voor slechts één opdrachtgever actief is. Belangrijke kenmerken van schijnzelfstandigheid zijn:

• De aard en duur van de werkzaamheden: Zijn de werkzaamheden van tijdelijke aard of structureel? Is er een inspanningsverlichting of resultaatsverplichting? Is het werk van eenvoudige aard of is het een specialisme? Een inpakker of afwashulp zal niet als zelfstandige gezien worden.
• De wijze waarop de werkzaamheden en werktijden worden bepaald: Heb je zelf zeggenschap over je werktijden of worden deze door de opdrachtgever vastgesteld? Als de opdrachtgever bepaalt hoe je je werk moet doen en instructies kan geven over de uitvoering van werk, zal dit als snel worden aangemerkt als een gezagsverhouding.
• Inbedding van het werk en de werkende in de organisatie: Ben je onderdeel van de organisatie en bedrijfsvoering van de opdrachtgever? Neem je bijv. deel aan personeelsactiviteiten en wordt je als ‘collega’ gezien?
• Vrije vervanging: Mag jij je vrij laten vervangen door een andere zzp-er om moet je het werk persoonlijk uitvoeren?
• De wijze waarop de contractuele regeling van de verhouding van partijen tot stand is gekomen: Hoe is de arbeidsrelatie contractueel geregeld? Is er weinig of veel onderhandelingsruimte?
• De wijze waarop de beloning wordt bepaald en waarop deze wordt uitgekeerd: Word je per uur betaald zoals een werknemer of krijg je per project betaald?
• De hoogte van de beloningen: Is je beloning marktconform voor zelfstandigen of meer passend bij een werknemer?
• Commercieel risico: Loop je commercieel risico? Herstel je bijvoorbeeld fouten of verbeteringen in eigen tijd en voor eigen rekening?
• Ondernemerschap in het economisch verkeer: Gedraag jij je als ondernemer? Doe je aan marketing en acquisitie, heb je meerdere opdrachtgevers per jaar, heb je korte opdrachten of verricht je al een lange periode werkzaamheden voor dezelfde opdrachtgever?

Wanneer de Belastingdienst constateert dat er sprake is van schijnzelfstandigheid, kunnen de gevolgen groot zijn. Maar wanneer, in praktijk, is er nou sprake van schijnzelfstandigheid? Dat leggen we je graag uit aan de hand van een paar voorbeelden.

De "vaste zzp'er" bij een installatiebedrijf

Peter is een zelfstandig installateur die officieel als zzp’er werkt. Hij is echter al meer dan drie jaar uitsluitend in dienst bij hetzelfde installatiebedrijf, Installatie X BV. Hij ontvangt wekelijks opdrachten van de planning, werkt van 8.00 tot 17.00 uur en gebruikt het gereedschap en de bedrijfsbus van Installatie X. Hoewel Peter op papier een zelfstandige is, is er geen sprake van echte ondernemersrisico's of het aannemen van andere klanten. In de praktijk werkt Peter precies als een vaste werknemer zonder de rechten die daarbij horen.

Werken zonder eigen klantenkring

Hans is gespecialiseerd in HVAC-systemen en staat in geschreven als zelfstandig ondernemer. Hij heeft alleen nooit zelf klanten geworven of opdrachten buiten zijn vaste opdrachtgever aangenomen. Zijn vaste opdrachtgever levert hem al zijn werk en zorgt voor alle communicatie met de eindklant. Hans factureert per maand een vast bedrag aan zijn opdrachtgever, dat eigenlijk meer lijkt op een salaris dan op de inkomsten van een zelfstandige. Hierdoor is hij economisch volledig afhankelijk van één opdrachtgever.

Gebruik van bedrijfsvoorzieningen

Karel is elektricien en voert als zzp’er werkzaamheden uit voor ElektrischPerfect, een groot installatiebedrijf. Hij werkt dagelijks op de projectlocatie en gebruikt de bedrijfswagen en gereedschapskisten van ElektrischPerfect. Hij start de dag in het magazijn van het bedrijf om materialen op te halen en sluit als collega aan bij teamvergaderingen, net als vaste werknemers. Dit wijst erop dat hij niet opereert als zelfstandige, aangezien hij niet zijn eigen materiaal of bedrijfsmiddelen gebruikt.

Vaste werktijden en dezelfde pauzes

Ahmed is monteur en staat geregistreerd als zelfstandig ondernemer. Hij werkt echter vier dagen per week bij een bouwproject van een grote opdrachtgever, TechBuilders. Daar werkt hij van 7.30 tot 16.30, net als alle werknemers van zijn opdrachtgever, en neemt pauzes op dezelfde tijden. Zijn werktijden zijn niet flexibel en hij heeft geen mogelijkheid om zijn eigen schema te bepalen, wat typisch is voor een werknemer en niet voor een zelfstandige.

Geen ondernemersrisico bij opdrachten

Wim is een zzp’er die gespecialiseerd is in sanitair installaties. Hij werkt op uurbasis voor WaterWerkt, een installateur die grote renovatieprojecten aanneemt. Wim stuurt per week en factuur voor zijn uren, maar doet zelf geen acquisitie, offert geen projecten aan en loopt geen financieel risico bij het wel of niet slagen van projecten. Dit maakt zijn positie praktisch gelijk aan die van een werknemer, zonder de voordelen zoals betaald verlof of pensioenopbouw.

Gebruik van bedrijfskleding van de opdrachtgever

Pim werkt als zelfstandig elektromonteur voor Licht BV, een elektrotechnisch bedrijf in de randstad. Aangezien zij veelal werkzaam zijn op grote projecten waar ook andere bedrijven werkzaam zijn vindt Pim zijn opdrachtgever het belangrijk dat iedereen in bedrijfskleding van Licht BV werkt zodat ze herkenbaar zijn op de werkvloer. Als zelfstandige is het echter de bedoeling dat Pim in zijn eigen werkkleding aan de slag gaat en niet in de kleding van zijn opdrachtgever.

Ontvangst van instructies

Jan is een zelfstandige monteur die werkt voor TechnoFix, een installatiebedrijf dat grote projecten coördineert. Op het project volgt Jan dagelijks de instructies van een voorman die hem specifieke taken toewijst. Hij heeft weinig tot geen ruimte om zelfstandig te bepalen hoe en wanneer hij zijn werk doet. In plaats van zelfstandig te opereren, volgt Jan strikte aanwijzingen van het bedrijf, wat wijst op schijnzelfstandigheid.